Діндер терминінің сөздігі

Аватара (индуизде и буддизмде) – құдайлардың әр түрлі адам, батырлардың болмысына енуі
Авеста – зороастризмның киелі мәтінінің жиынтығы.
Авраамикалық діндер – Авраам пайғамбарының идеялары негізіне қаланған діндер (иудаизм, христиандық, ислам).
Автокефалия – православиелік шіркеудің өзін-өзі басқаруы, тәуелсіздігі. В осы уақытты православиеде он бес мойындалынған автокефальді шіркеулер өмір сүреді.
Адат (араб. «ғұрып») – исламды қабылдаған халықтың дәстүрлі құқығы. Тәжірибеде адаттың нормалары қолданысы шариғатпен тығыз байланыста.
Адепт – алашордашыл, белгілі-бір ілімнің ізбасары (соның ішінде діни)
Періштелер (көптеген діндерде) – Құдаймен жаратылған ғажайып жаратылыс, рухтар. Олар арқылы Құдай адамдарға өзінің еркіндігін мадақтайды.
Анимизм – жандарға және рухтарға деген сенім.
Антропоморфизм – айуандарға ауысу, адамдардың сапасы мен сипатына тән табиғи заттар мен құбылыстар; адам кейпінде құдайды елестетуі.
Апостол – Библияда оларды құдайдан әмірлер алып адамдарға жеткізуші деп атайды. осылармен қатар Иисус Христың 12 апостолын айтады.
Арабеска (фр. arabesque – «араб») – күрделі геометриялық және өсімдіктер каллиграфиялық элементтерден құралатын күншығыс бедері.
Араньяки (тура мағнасы – «Орман кітаптары») – шығайдың тәртібінің жөн-жосықтары баяндалған индуизмның мәтіндері.
Архат (буддизмда) – рухани жетілдіру жолын өткерген және жетістіктің ең жоғарғы деңгейіне жеткен адам.
Архиепископ – үлкен епископ.
Атеизм – құдайдың барлығын және рухтардың өлмейтіндігін теріске шығаратын назарлар жүйесі.
Ахбарлар – Мұқаммедтің пайғамбарының сөздері мен істері туралы шейттік аңыздар.
Ашрам – кришнаиттік қауым.
Аят (арабтан «белгі», «керемет») – аяқталған ойды білдіретін құран сүресінің бөлігі.
Библия – Киелі христиан жазбалардан тұратын кітаптар жинағы, өзінің бірінші бөлігінде (Ескі өсиет) – сонымен бірге иудейлік дінде. Ескі өсиет пен жаңа өсиеттен тұрады.
Неке (некенің сыры) – бұл провославта да, католизмде де мойындалған жеті құпияның біреу некелесу болып табылады.
Брахмандар – индуизмдегі жоғарғы класс өкілдері, абыздар.
Ведтар – брахманизмда және индуизмда киелі мойындайтын ескі мәтіндер.
Сенім – адамның қоршаған ортаға және ақиқатқа көзқарасын, қарым-қатынасын анықтайтын түсінік, білім, елес, идеялар. Дін сенімі сенушінің санасындағы бейнені, діндер жиынтығын құрайды.
Дін тұту (сену) – шіркеуге, конфессияға, немесе кез келген дінге жатуы.
Ескі өсиет – иудаизм мен христиан қасиетті жазбалары секілді қарастырылатын Библия бөлігі.
Әлем жиылыстары – құдайға құлшылық ету ережелері мен соңғы нормалары қалыптасқан христандық шіркеулердің жиналысы
Гуру (шығыс діндерінде) – мұғалім, жоғарғы рухани жан.
Дао (даосизмда және конфуциансмде) – жол, әдіс, өмірдің бейнесінің, жалпыға бірдей заң, абсолют.
Деноминация – шіркеу мен секта арасындағы аралық орнын иеленетін діндер бірлестігінің бір формасы.
Джихад (арабтан. «ынта», «мехнат») – сенім үшін күрес.
Догматтар – сынға тартуға жатпайтын бұлжымас ақиқаттармен жарияланған дін оқыту жағдайлары.
Евангелия (греч. «Благая весть») – Иисус Христың өмірі мен ілімі туралы баяндайтын Жаңа өсиеттің төрт кітабының бірінің атауы.
Епископ – христиандықта жоғарғы иерарх.
Еретик – ересиге ерушілер.
Закят – Әр мұсылман жыл сайынғы кедейлерге көмек беретін қайыр садақа.
Өсиеттер – установления, заветы, которые Бог в монотеистических религиях предназначил для людей. Құдайдың монотеистикалық діндерде адамдарға адамдарға арнаған қағидалары, өсиеттері.
Зәмзәм – Кағбадан алыс емес жердегі Исламның ең негізгі мешіті аль-Харам мешітінің шегіндегі қасиетті бастау.
Икон – киелі тарихтың уақиғаларының әулие-әнбиелердің немесе Құдайдың көркем суреті.
Имам ( амма сөзінен – «алда тұру», «бастау») – Мұсылман қауымының басшысы, діни ұстазы.
Имамиты (ал-имамийя) – Али руынан шыққан он екі имам мойындаған Шиит ислам «желқабаз» тармақшаларының бірден бірі.
Иман (исламда) – сенім.
Индульгенция – Католик шіркеуімен берілетін күнәсі кешірілген туралы анықтама (пап грамотасы)
Кааба (араб. «куб») – Аль-Харам (Мекке) мешітінен де қасиетті мұсылман әлемінің басты қасиеттісі
Карма (шығыс діндерінде) – келесі қайта туылатын кез келген тірі жандардың болашағын анықтайтын істер мен ниеттер жиынтығы.
Католицизм – Христиандағы басты бағыттардың біреуі (православ және протестантизммен қатар).
Конфессия – ол да дінге сенушілік.
Құран (араб. «дауыстап оқу») – исламның қасиетті кітабы. Алғашында ауыз текстер жиынтығынан құралды, ал жазба ретінде Мухаммед пайғамбар қазасынан кейін пайда болды. 114 бас (сүре)
Шоқыну – барлық конфессиялармен қабылданған шіркеу қоғамына кіруді білдіретін христиан құпияларының біріншісі.
Лайлят аль-Қадір – Рамазан айының 27 -іне қараған түні, ол күні пайғамбар Мұхаммедке Құранның түскен күні.
Ламаизм (ваджраяна) – Тибетте, Монғолияда және т.б. елдерде таралған буддизмнің ағымы.
Литургия – христанда құдайға құлшылық ету.
Магия – қоршаған орта мен адамдарға жоғары деңгейде әсер ету мүмкіндігі дінмен байланысты таныстыру мен рәсімдер жиынтығы.
Мазхабтар – Сүннет исламындағы дін- құқықтық мектептер (олар төртеу).
Махаяна — біздің эрамыздың бірінші ғасырларында қалыптасқан буддизмнің ірі бағыттарының бірі
Махди – Мұхаммед пайғамбардың соңғы ізбасары,ақыр заман келуінің жаршысы. Құранда махди айтылмайды, алайда хадистарда айтылады, шиизмде мессиандық ойы даму алады.
Медресе – мұсылман оқу орны.
Месса – католик литургиясы (құдайға құлшылық).
Мессия (кейбір діндерде, ерекше иудаизм және христиандықта) – ақыр заманның жаршысы, Құдаймен жерге жіберліген құтқарушысы.
Мешіт – мұсылмандардың құлшылық жасайтын орны.
Минарет – муэдзин құлшылыққа шақыратын мешітке байланысқан мұнара.
Миссионерство – басқа діндегі адамдарды және құдайға сенбейтіндерді арасында өзінің діндерін таратудағы діни бірлестіктер жұмыстары.
Митрополит – көптеген христиандық шіркеулерде қасиетті қызметкерлердің ең жоғарғы титулы. Патриаршество орнатылған шіркеулерде, – екіншісі патриарх кейінгі екінші адам.
Аңыз – әлем мен оның бөлшектерінің жаратылысы, алғашқы бабалары, батырлары, рухтары, құдайлар туралы жыр.
Мифология – әлем туралы фантастикалық көзқарас жүйесі, аңыздар жиынтығы.
Михраб – Қағбаға бағытталған мешіттің маңызды элементтерінің бірі.
Мокша (индуизмда) – адам пайда болуы мақсатының соңғы жетістігі, босату.
Сыйыну – Құдайға жақсылық немесе жамандықты қайтаруды сұрайы.
Монашество – неке мен өмірдің жақсылықтарынан бас тартуды жөн көрген бір немесе басқа діннің аскетикалық өмір сүру бейнесі.
Монотеизм – Жалғыз құдай туралы оқыту және дінді таныстыру жүйесі, бір құдайшылық.
Монофизиты – бір мезгілде құдай мен адамдық Христың табиғи екідеңгейлілігін мойындаған сол кездегі ортодоксалді шіркеу сияқты, Христаға тек бір ғана табиғат жат, ол құдайшылық, бұл христандық ағымда айтылады.
Мощи (христианда) – Керемет туғыза алатын қасиетке ие қасиеттер қалдығы. Дін ұрпақтарының нысаны болып табылады.
Муфтий – фетва шығару құқығы бар шариат нормаларын қолдану сферасында беделі бар мұсылмандардың жоғарғы рухани адамы.
Муэдзин – мұсылмандарды намаз оқуға шақыратын мешіт қызметкері.
Мюрид – ерікті ізбасар, оқушы (суфизмде).
Намаз (салят) – исламның бес міндетінің бірі болып күнделікті бес уақытты құлшылық.
Нирвана (буддизмде) – діни тәжірибенің соңғы мақсаты болып табылатын қиналудан босау, өлусіреу.
Жаңа өсиет – Қасиетті жазба ретінде христандармен мақұлданған Библия бөлігі
Ораза – қасиетті Рамазан айындағы 30 күндік (исламда) бекет.
Ораза-айт (ид аль-фитр) – бекет айының аяқталуы уақытындағы мейрам (Ораза). шавваля айының 1 күнінде 3 күн тойлананады.
Ортодоксия – толықтай алынып тастауы әлемдік көзқарастағы қандай да бір оқуда негізделген дәстүрге деген берік ұстаным.
Паломничество – әулиелер мен Құдайға белгілі бір қатынасы бар жерлерде құлшылық жасайтын сенетіндердің қасиетті орны.
Папа Римский – Ватикан мемлекет-қаласының және католиктік шіркеудің басшысы.
Пастор – протестант киелісі (священник).
Пасха – крестегі Иисус Христің тірілу кереметіне арнайы орантылған христиандардың негізгі мейрамы.
Патриарх – елдердегі автокефальді правосавтық шіркеу басшысы.
Иман келтіру – шынайы өкініп, күнәсін мойындап кешірім сұраған адамды Иисус Христус атынан күнәсін кешіруде тұратын христиан дінінің негізгі құпияларының бірі.
Политеизм – көптеген құдайлардың барлығына негізделген діни жүйе, көпқұдайшылық.
Пост – діндегі тағам пайдалануға деген шектеу немесе мүлде нәр тартпау немесе басқа да түрлері.
Православие — Христианның негізгі үш бағытының біреуі. Өзі жеке болып 1054 жылы шіркеулердің Батыс және Шығыс болып бөлінгеннен бастап.
Пресвитер (грек сөзінен «старейшина») – христиан шіркеулеріндегі священник. Протестантттарда – жеке қоғам басшысы.
Причащение – Христустың «дене және қаннан» бастау алатын нан мен шарапты құлшылық мезгілінде жейді, ішеді. Христиан шіркеуінің бірден бір құпиясы.
Протестантизм — Христианның үз негізінің біреуі. Оның XVI ғ. Европада католиктікке қарсы қозғалыс әсерінен пайда болуы.
Дінтану – халық тарихы мен басқа да қоғамдық салада байланысын, оның айқындалуын, діннің функцияналдануын және дамуын, пайда болу заңдылығын негіздерін зерттейтін ғылым.
Реформация (лат. reformatio – қалыптасу, түзелу) – протестантизмның құралымына деген келтіру, XVI ғ. Батыс Еуропадағы қоғамдық және діни қозғалыс.
Садақа (тікелей: шынайы көмек) – қайыр ету; Құранмен бекітілген тарату нормасы.
Сансара (индуизмде, буддизмде и басқа шығыс діндерінде) – тұлғаның немесе жанның қайта орындалуының шексіз тізбегі.
Дінге сену еркіндігі – ғибадат істерге баруға қатысуға, әркімге дін таңдау еркіндігін беретін құқықтық қағида.
Әулиелер – олардың дұрыс өмір сүруі мен қатты сеніміне Құдай оларды ғажайыптар жасауда сыйға тартылған адамдар.
Қасиетті жазба – христианда Библяны , иудаизмде – Ескі өсиет, исламда – Құран құрайтын кітаптарды осылай айтады.
Секта – діни бағыт негізіне қатысты қарсы сапада пайда болған діни бірлестіктің ерекше түрі.
Синагога – иудаизмдегі құлшылық ғимараты.
Синкретизм – оқуы, дін формасы, бірнеше діни сенімнен тұрады.
Синтоизм – Жапонияда таралған дін.Табиғатты алғашқы қауымдық дәріптеуден туындаған рулық және тайпалық құдайларға табыну.
Ақыр заман күні – барлық адамдарға соңғы күннің келуі. Адамдардың сый не жаза алу үшін және есепке тартылу үшін қайта тiрiлетiн күн.
Ырым – бөлек адамдардың сиқырына мен қоршаған орта құбылыстарына және тылсым заттарға сену.
Сүннет – пайғамбар Мұхаммед істеген істері мен орындауды тапсырған әдеті, мысалдары. Пайғамбар өмірі туралы әңгімелер, нақылдары, хадистер жиынтығынан тұрады.
Суннизм – Мұхаммедтің заңды ізбасарлары – Абу-Бәкір, Омар, Осман және Али – төрт халифтың бірегейлері болып есептелетін исламның негізгі бағыты. Құранмен қатар Сүннетті де мойындайды. Мұсылманның жоғарығы билігі сұрақтарын шешу кезінде «барлық қауым келісімімен» шешімін табады.
Сура – Құранның тексті бөлінетін әрбір 114 бастаудың атауы
Таухид – Бір құдайшылық қағидасы (исламда)
Тарикат (жол) – Жоғары дәрежедегі шындыққа жетудегі жүргізуші суфия суфизмнің негізгі концепциясына жатады.
Терроризм – политикалық мақсаттарда жетістікке жету үшін бағытталған ең ауыр да қатты, қорқыту формасы және қинау әдістері жиынтығы болып табылады. Бұл экстремизімнің соңғы көрсеткіші.
Теология – догамтика мен діни танымның шынайлылығын дәлелдейтін кешендер, Жаратушы туралы оқу негіздеме жүйесі.
Теогонилық аңыздар– құдайлардың пайда болу аңыздары.
Толеранттылық – басқа кейіптегі өмірге, мінездеріне, дәстүрлеріне, діндеріне, сезімдеріне шыдамдылық.
Тора – Танахтың бес кітабының біреуі, Моисеевтің бес кітабы
Тотемизм – өсімдік немесе жануар мен адамдар арасындағы туысқандық байланыс сенімі.
Дәстүрлік дін – көптеген ғасырлар бойы белгілі бір халықтың рухтық және мәдениетіне өміріне ,тарихына тән дін.
Үштік – христиандық құдайдың үштігі туралы бейнелеуі: Құдай-Әке, Құдай-Бала және Құдай- Қасиетті Рух.
Упанишады – Ведтарға діни-филосиофиялық комментарилар.
Құпиялық – христиан оқулығы бойынша Қасиетті Рухтың көрінбейтін қатысатын киелі қозғалыс.
Фетва – шариаттың қандай да бір жазылғанын қолдану және түсіндіру үшін істелінген құдай заңы нәтижесі.
Фетишизм – материалды заттардың ең жоғары шынайы қасиеттегі сенім.
Фарз и уәжіп – мұсылман үшін міндетті болып саналатын іс-әрекет. Бұл бұйрықтарды орындалған үшін мүміндер жаратқаннан тарапынан марапатталады, ал орындамағандарды жазасын тартады.
Фикх – заңнаманың аналогі, мұсылманның құқықтық ғылымы.
Хадис – Мұхаммед пайғамбардың істеген істері, айтқан өсиеттері және рұқсат берген істері туралы куәгердің баяндалған хаттамасы. Хадистер жиынтығы Сүннет деп аталады.
Хадж – өмірінде бір рет болса да әрбір мұсылманның Меккеде, Қағбада болуы.
Халал – рұқсат етілген (исламда).
Халиф – Мұхаммед пайғамбармен бекітілген заңдарды орындалуын қадағалайтын, мұсылмандар қауымының басшысы және исламда жоғарғы басқарушы.
Ханифизм – Арабтың оңтүстік жарты түбегінде исламның пайда болмай тұрып пайда болған монотеистік қозғалыс.
Харам – тиым салынған (исламда).
Хиджра – Мұхаммед пайғамбардың Меккеден Мединеге ауысқан жылдан бастап есептелінетін күнтүзбе (григориандық күнтізбе бойынша 622 ж.)
Хинаяна – 18 әртүрлі мектепті қосатын біздің эрамызда пайда болған буддизмнің негізгі бір бағыты.
Христианство – I ғасырдағы Палестинада пайда болған әлемнің үш дінінің біреуі.
Христос (грек тілінен аударылған мешийа) – «мессия».
«Түсінушілік Храмы» – Индиялық көшбасшы Джавахарлалом Нерумен, Римдік XXIII Иоан Папасымен, тибеттік Далай-ламамен құпталынған. Соңынан бұл ұйым адамзаттың өмір сүру арналған Ғаламдық рухтық форумға және парламенттік лидерлерге өзгертілді.
Шіркеу – 1) дінді оқытуды дамутудағы қорытындысында қалыптасқан сенімшілер ұйымы; 2) христиандық пен басқа да діни культтарға жіберуге арналған ғимарат.
Тазартылу – бұл жер католиктік оқытылу бойынша, өмірде жасаған күнәларын өлілердің тазаруы.
Шаман – тылсым күштермен тәжірибелі қарым-қатынаста және аса күшті қабілеттілігі бар тұлға.
Шариға, Шариғат – («тура, дұрыс жол»; беделді билік арқылы орындалуы міндеттелген заң, нұсқау) – шариғат, мұсылмандардың иманын айқындап, адамгершілік мұраттары мен діни ожданын қалыптастыратын, сондай-ақ олардың мінез-құлкын реттеуші нақтылы өлшемдер бастауы болып табылатын, бәрінен бұрын Құран мен сунналар арқылы пысықталған нұсқаулар жиынтығы.
Шахада – «ашхаду ал ля иляха иля-ллах ва мухаммадан расулу-ллах» формуласымен айтылатын бір құдайлылықты дәлелдейтін мұсылмандар куәлігі.
Ширк (исламда) – көпқұдайшылық.